کابوس های پسازلزله در مشهد

به گزارش تیتر حادثه 

حوالی ساعت 2 و 9 دقیقه بامداد روز جمعه، زلزله ای با شدت 4.6 ریشتر مشهد را به لرزه درآورد و هراس در دل مردم شهر ایجاد کرد طوری که بسیاری از شهروندان مشهدی سراسیمه منازل خود را ترک کردند و به مکان های عمومی مثل پارک ها و حتی حرم مطهر رضوی پناه بردند.

خیابان های مشهد تا سحرگاه شاهد ازدحام جمعیت بود، تصاویری از شکل گرفتن صف بنزین مقابل برخی پمپ بنزین های مناطق غرب مشهد نیز منتشر شد و تصاویری از چادر زدن در خیابان هم در حال بازنشر گسترده در شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها بود، هر چند بنا به ادعای مدیر کل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی این حادثه خساراتی به جا نگذاشته است اما به اظهارات همین مقام مسئول فرسودگی زیرساخت ها، چالش اصلی در حوزه زلزله در شهر مشهد است، زلزله ای که دیروز مشهد و چند شهر از جمله نیشابور و قدمگاه را به شدت لرزاند نه اولین و نه آخرین زلزله ای است که در خراسان رضوی و کشور ما اتفاق افتاده است.

طبق برخی گزارش ها و آمار اعلام شده تنها طی 10 سال اخیر 127 مورد زلزله بالای 3.5 ریشتر در خراسان رضوی رخ داده است، به نظر می رسد مسئله آن گاه قابل توجه تر می شود که بدانیم گزارش های علمی و پژوهشی از وجود 21 گسل در خراسان رضوی و همچنین قرار داشتن 65 درصد خراسان رضوی روی خط زلزله حکایت دارد.

زلزله در مشهد

به نحوی که می توان از آن به عنوان کابوس زلزله در استان یاد کرد، کابوس به این دلیل که رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی در گفت و گو با خراسان رضوی، این رخداد را بیانگر وجود تنش تکتونیکی و فعال بودن گسل های اطراف مشهد دانست که باید توجه و حساسیت بیشتری به این موضوع داشت.

همواره زلزله های بالای 2.5 ریشتر در مناطق مختلف خراسان رضوی رخ داده است و زلزله بامداد روز جمعه نشان می دهد که طول زیاد گسل ها در اطراف مشهد توان زمین لرزه های بالا را دارد همچنان که در طول تاریخ زلزله های متعددی در شهر مشهد رخ داده و مستندات آن نیز وجود دارد. در کنار هم گذاشتن واقعیت وجود گسل های زیاد در مشهد و استان که بناهای غیر مستحکم تر و به ویژه بافت های فرسوده را تهدید می کند و این که بیشترین خطر در هنگام وقوع زلزله متوجه ساختمان ها و بنا های غیرمستحکم و بافت های فرسوده است، آیا مردم و خصوصا مسئولان را «بیدار» می کند که در صورت وقوع زلزله های قوی تر با وجود هزاران هکتار بافت فرسوده در جای جای ایران از پایتخت گرفته تا نقاط مرزی چه فاجعه ای در کمین کشور است؟ این که رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده که زلزله بامداد روز جمعه ناشی از گسل های اطراف مشهد است، این جا این سوال را به ذهن متبادر می کند که در زلزله 6 ریشتری 16 فروردین سال 96 که در عمق 10 کیلومتری زمین به وقوع پیوست و ساعت 10:39 لرزه ای شدید را به جان بخش هایی از خراسان رضوی انداخت و 27 پس لرزه 3 تا 4.3 ریشتری نیز به دنبال داشت آیا مهاجرت زلزله در حال وقوع به مشهد است؟

در این گزارش در گفت و گو با مسئولان مختلف به زوایای پنهان و پیدای این زلزله پرداختیم که آیا مسئولان را بیدار خواهد کرد و در صورت وقوع زلزله های قوی تر چه بلایی بر سر مردم ساکن در 5000 هکتار بافت فرسوده خراسان رضوی خواهد آمد؟

همه این ها در حالی است که در کنار آن بنا به ادعای مدیر کل راه و شهرسازی استان، سازمان آتش نشانی اطلاعات مربوط به 157 ساختمان ناایمن را از آذر سال گذشته تاکنون در سامانه من تاک ثبت نکرده است؛ موضوعی که منجر به تذکر صریح مدیر کل راه و شهرسازی به سازمان آتش نشانی به عنوان یکی از متولیان اصلی پیشگیری از وقوع حواث طبیعی چون زلزله شده است.

گسل ها در اطراف مشهد توان زمین لرزه های بالایی را دارند
دکتر علی بیت اللهی رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی نیز با بیان این که بزرگی این زلزله را برخی مراکز لرزه نگاری جهان 4.9 ریشتر برآورد کردند ، اظهار کرد: این اختلاف در عدد معمولا در برخی زلزله ها وجود دارد، حتی در زلزله ترکیه نیز مراکز لرزه نگاری مختلف بزرگی های زلزله را با اندکی اختلاف برآورد کرده بودند.

وی با بیان این که زلزله اخیر در مشهد جزو زلزله های سطحی تلقی می شود، می افزاید: با توجه به این که عمق زلزله در 8 کیلومتری زمین اتفاق افتاده جزو زلزله های سطحی تلقی می شود که با توجه به عمق کم آن می تواند محدوده های زیادی را تحت تاثیر قرار دهد، اگر نقشه گسل های منطقه مشهد و اطراف را نگاه کنیم این گسل های موازی از شمال غرب به جنوب شرقی کشیده شده است و دو طرف شهر مشهد را گسل توس، جنوب و گسل های متعددی احاطه کرده است که اگر به سمت غرب و جنوب غرب حرکت کنیم در همان امتداد در فاصله 40 کیلومتری گسل های بینالود، نیشابور و تربت جام قرار دارد و این سامانه گسل ها با کشیدگی زیادی اطراف مشهد را احاطه کرده و لرزه زا هستند.

وی تصریح کرد: در چند سال گذشته در سفید سنگ نیز زلزله 6 ریشتری رخ داد و این زلزله نشان می دهد فعالیت گسل وجود دارد و در شهر مشهد که ساختمان های آن در خطر زون بالای زلزله قرار دارد، باید کمال دقت و حساسیت را داشت.

این رخداد بیانگر وجود تنش تکتونیکی در گسل های اطراف مشهد است که باید توجه و حساسیت بیشتری به آن داشت زیرا زلزله های بالای 2.5 ریشتر در این مناطق رخ داده است. زلزله بامداد روز جمعه نشان می دهد که طول زیاد گسل ها در اطراف مشهد توان زمین لرزه های بالایی را دارد.

وی در پاسخ به این سوال که یک اندیشمند هلندی در 8 و 9 اردیبهشت زلزله را برای ایران پیش بینی کرده بود، آیا اظهارات وی را تایید می کنید؟ گفت: پیش بینی وی بر اساس وجود سیارات است و این حرف ها بی پایه و اساس و مبنای قضاوت وی نادرست است و مبنای علمی ندارد، زلزله تنها بر اساس تنش های تکتونیکی زمین صورت می گیرد.

دکتر بیت اللهی تاکید می کند: در حاشیه شهر مشهد گسل های زلزله با طول 10 کیلومتر وجود دارد، در ارتفاعات مشهد نیز گسل های زلزله فعال است، هر چند زلزله مشهد مربوط به گسل های مشهد نیست و مسبب آن گسل های امتداد تربت جام به شمال غرب است اما خود مشهد مستعد زلزله است.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که طبق اظهارات شما زلزله اخیر در مشهد بر اساس گسل های اطراف مشهد رخ داده و گسل های زلزله خیز اطراف مشهد به این شهر نزدیک می شوند؟

تصریح می کند: نه این طور نمی توان گفت مگر این که زمان بگذرد و پس لرزه های دیگری رخ دهد و حدس بزنیم که مهاجرت لرزه ای به مشهد آمده است یا نه؛ الان با این رخداد نمی توان گفت که مهاجرت زلزله ای اتفاق افتاده است، در چند هفته یا ماه آینده اگر توالی زلزله اتفاق بیفتد، می توان در خصوص مهاجرت زلزله به مشهد اظهار نظر کرد، استنباط دیگری مطرح است که یک شکستگی گسل وجود دارد و این باید بررسی شود.

شناسایی 157 ساختمان ناایمن در مشهد و تذکر به آتش نشانی
عباس یوسف زاده، مدیر کل راه و شهرسازی در گفت و گو با خراسان رضوی و در پاسخ به این سوال که آیا وقوع زلزله ناشی از فعال شدن گسل های مشهد بوده است یا خیر؟ بیان کرد: مشهد گسل فعال ندارد، دو گسل در شمال و جنوب مشهد داریم که الزاما فعال نیستند و هم اکنون مرکز تحقیقات چیزی به ما ارائه نداده که این ها فعال شده باشند، این زلزله ناشی از فعال شدن گسل نیشابور بوده است.

وی در پاسخ به این سوال که در صورت وقوع زلزله ای با شدت بیشتر کدام مناطق شهر بیشتر در معرض آسیب هستند، گفت: زلزله بیشتر از 5 ریشتر بافت های ناکارآمد شهری را دستخوش تهدید قرار می دهد که منظور از بافت های ناکارآمد بافت های فرسوده اطراف حرم، وکیل آباد، آبکوه، شمال مشهد، عامل و … است.

طبیعی است که این ها دستخوش تهدید است وگرنه برای ساختمان هایی با سازه های امروزی با این شدت زلزله اتفاقی نخواهد افتاد مگر این که ساختمانی اصول فنی را رعایت نکرده باشد و از چشم دستگاه های اجرایی مغفول مانده باشد.

مدیر کل راه و شهرسازی همچنین در پاسخ به این سوال که ساختمان های مشهد از نظر ایمنی در چه وضعیتی هستند، تصریح کرد: 157 ساختمان قبلا به عنوان ساختمان ناایمن شناسایی شده که حسب جلسات مشترک با دستگاه های متولی قرار شد سازمان آتش نشانی بررسی دقیقی را انجام بدهد و در سامانه ای که وزارت کشور، دستگاه ها را مکلف کرده است، اطلاعات لازم آن را بارگذاری کند.

وی افزود: تاکنون آتش نشانی اطلاعات 20 ساختمان را بارگذاری کرده و به ما قول داده است تا اواسط هفته آینده اطلاعات 157 ساختمان را در سامانه من تاک ثبت کند.

وی خاطر نشان کرد: باید به شهرداری مشهد (آتش نشانی) تذکر بدهیم چون از آذر سال گذشته باید در سامانه این موارد را ثبت می کرده اند اما هنوز انجام نشده است. البته یک سری اقداماتی را انجام داده اند اما آن چه برای ما ملاک است ثبت در سامانه است.

مدیر کل راه و شهرسازی استان خراسان رضوی افزود: فارغ از آن، به طور کلی پیرو جلساتی که سال گذشته با دستگاه ها داشتیم در یک سری شهرها مثل مشهد، نیشابور و سبزوار که بالای 200 هزار نفر بوده اند، ساختمان هایی شناسایی شده است.

در مشهد از حدود 18 هزار دستگاه که بررسی اولیه انجام شده، حدود هزار دستگاه بر اساس شناسایی های ما ناپایدار تشخیص داده شده اند اما این ها الزاما ناپایدار نیستند و باید بازدیدهای میدانی در کارگروه داشته باشیم تا آن جا برای ما مسجل شود.

وی افزود: امیدواریم اواسط هفته آینده جلسه کارگروه را با استانداری برگزار کنیم تا بازدید میدانی را با اعضای کارگروه سرعت بخشیم و به طور قطعی تشخیص دهیم که کدام یکی از این هزار مورد ناایمن هستند.

یوسف زاده ادامه داد: در شهرستان های نیشابور و سبزوار شاید بیش از 50 دستگاه در سامانه به عنوان ساختمان ناایمن ثبت و 350 مورد شناسایی اولیه نیز شده است. وی خاطرنشان کرد: آن چیزی که تاامروز بررسی کردیم بر اساس شواهد اطلاعاتی درج در سابقه ملک بوده که ممکن است در عمل به سازی یا بازسازی کرده باشند، اما در سیستم ثبت نشده باشد از این رو باید بازدید شوند.

جزئیات زلزله، از مکان وقوع تا شدت لرزه و عمق
محسن نجات، مدیر کل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی به خراسان رضوی گفت: بامداد روز جمعه ساعت 2 و 9 دقیقه و یک ثانیه زلزله ای با شدت 6/4 ریشتر در مشهد به وقوع پیوست که مرکز آن شهر قدمگاه نیشابور بود. در مشهد زلزله به شدت احساس شده و مردم در تفرجگاه ها و پارک ها بودند.

وی در تشریح جزئیات بیان کرد: این زلزله تقریبا در 32 کیلومتری قدمگاه، 33 کیلومتری دررود و 34 کیلومتری ملک آباد مشهد با عمق 8 متر بود. پس از وقوع زلزله بلافاصله تیم های ارزیاب اعزام و روستاهای مختلف شهرستان زبرخان بررسی و ارزیابی شدند.

ستاد بحران شهرستان هم تشکیل جلسه داده است. آماده باش شهرستان های مشهد، گلبهار، نیشابور و طرقبه شاندیز را هم داشتیم و ستاد بحران همچنان در حالت آماده باش هستند. تا این لحظه (تا لحظه درج این خبر در ساعت11:30 روز جمعه) خسارت آن چنانی گزارش نشده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا پس لرزه ای از این پس خواهیم داشت یا خیر، بیان کرد: در این حوزه پیش بینی نداریم.مدیر کل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که وضعیت ایمنی ساختمان ها را به طور کلی چگونه ارزیابی می کنید، می گوید: ما به دستور وزیر کشور کارگروه پایش ساختمان های بلند مرتبه و ناایمن را از آذر 1401 در دستور کار قرار دادیم.

ریاست این دبیرخانه به عهده معاونت عمرانی استاندار و دبیری آن به عهده اداره کل راه و شهرسازی است. اولین گام و دستورالعمل این بخشنامه شناسایی ساختمان های سه شهر مشهد، نیشابور و سبزوار است که بالای 200 هزار نفر جمعیت دارند. تا این لحظه هر سه شهر این کار را انجام دادند و با ورود بازرسی استان پایش خوبی صورت خواهد گرفت.

در بحث واحدهای روستایی نیز از 486 هزار مسکن روستایی 35 درصد مقاوم سازی و بازسازی داریم. استاندارد کشور هم همین میزان است. امیدوارم بتوانیم در گام بعدی با توجه به دستورالعمل این مشکل را امسال برطرف کنیم.

نجات در پاسخ به این سوال که در صورت وقوع زلزله شدیدتر مدیریت بحران چقدر آمادگی دارد، گفت: ستاد بحران ما آمادگی فعالیت دارد و همگی اعضا در حالت آماده باش هستند. به عنوان مثال معاونت خدمات شهری شهرداری بلافاصله شرایطی را برای اسکان اضطراری فراهم کرد طوری که حتی به کسانی که نیاز داشتند، چادر داده شد.

لذا سطح آمادگی ما نسبتا مطلوب است. وی افزود: تاکنون مطابق آخرین جمع بندی ها از ستاد مدیریت بحران شهرستان ها، میزان رعایت این استانداردها بیش از 92 تا 93 درصد است یعنی 92 تا 93 درصد در شهرستان ها رعایت شده است و هر سه ماه یک بار برای آمادگی بیشتر تشکیل جلسه داده اند.

وی افزود: دستور کار دیگر، پیگیری مانور دور میزی و دور ترکیبی است که در سال گذشته داشتیم و امسال به طور جدی تر انجام می شود. در دوره های آموزشی نیز سال قبل رکورد زدیم و شرایط بسیار خوبی داشتیم. در طرح دوام شهرداری مشهد ده هزار نفر در این زمینه آموزش دیدند و در شهرستان ها، ادارات کل و ادارات شهرستان ها بحث آموزش ها را دنبال می کنیم.

نجات خاطر نشان کرد: به زودی در 20روز آینده دوره ای به نام دوره آموزشی غدیر را با حضور اعضای ستاد بحران شهرستان ها و فرمانداران در پنج زمان مختلف برگزار خواهیم کرد.

فرسودگی زیرساخت ها؛ چالش اصلی در حوزه زلزله
وی در پاسخ به این سوال که چالش اصلی ما در بحران زلزله چیست، اظهار کرد: چالش اصلی ما فرسودگی در حوزه زیرساخت ها، امکانات و لجستیک بحران است که باید بازسازی انجام دهیم.

در این راستا برنامه استانی کاهش خطر را آغاز کردیم تا همه ادارات کل در حوزه اعتبار و داده با ما همکاری کنند تا اطلس خطر پذیری شهر مشهد را به طور حرفه ای تبیین کنیم و بر اساس آن برنامه استانی، در سطح شهرستان ها برش شهرستان ها را نیز داشته باشیم.

البته فرسودگی در کشور امری بدیهی است و باید به روز شود، اما باید هر اداره ای از ابتدای سال آن را مدنظر قرار دهد و اعتبار بگذارد و ما هم در زمینه اعتبارات کمک خواهیم کرد.

2 هزار و 440 تماس با آتش نشانی در روز وقوع زلزله
مجید فرهادی، مدیرعامل آتش نشانی مشهد در پاسخ به این سوال که هنگام وقوع زلزله چه اقداماتی انجام دادید، بیان کرد: ما روز وقوع زلزله بیش از 2 هزار و 440 تماس با سامانه 125 داشتیم که بخشی از آن مربوط به حادثه زلزله بود. محتوای این تماس ها بیشتر خبری بود و این که در مواقع زلزله چه اقدامی باید انجام دهیم.

وی افزود: همکاران ما به صورت آماده باش صد در صد درآمده اند. برخی از پارک ها را همکاران ما بازدید کردند و توصیه هایی را به شهروندان ارائه دادند مثل این که آتش در اطراف چادر روشن نکنند.

مدیر عامل آتش نشانی مشهد در ارائه توصیه هایی به شهروندان هنگام وقوع زلزله بیان کرد: شهروندان موقع وقوع زلزله ابتدا باید خونسردی خود را حفظ کنند و در مکان های امن و محکم پناه بگیرند. اگر در مسیر راه پله هستند، در پاگرد راه پله قرار بگیرند.

در لحظه اولیه وقوع زلزله در هنگام خروج ما بیشترین آسیب را داریم. بنابراین جایی پناه بگیرند که آوارریزی نداشته باشد و به محض آرام شدن شرایط از محل خارج شوند و به خروج سالخوردگان و کودکان کمک کنند.

فرماندار زبرخان: زلزله 4.6 ریشتری قدمگاه هیچ گونه خسارتی نداشت
نجم الشریعه فرماندار شهرستان زبرخان گفت: خوشبختانه زلزله 4.6 ریشتری قدمگاه هیچ‌گونه خسارتی نداشت. به گزارش خراسان رضوی، ساعت ۰۲:۰۹ بامداد جمعه ۸ اردیبهشت ماه زلزله‌ای به قدرت 4.6 ریشتر در عمق ۸ کیلومتری، شهر قدمگاه در شهرستان زبرخان را لرزاند.

به گفته فرماندار شهرستان زبرخان پس از اعلام و ثبت گزارش زلزله در شهر قدمگاه، به فاصله ۲۰ دقیقه جلسه ستاد بحران تشکیل شد و سه تیم کارشناسی متشکل از هلال احمر، شهرداری و شورای اسلامی و نیروی انتظامی به مناطق مختلف شهرستان زبرخان اعزام شدند.

محمد عین‌القضات افزود: خوشبختانه هیچ موردی حتی ترک‌خوردگی جزئی دیوار مشاهده نشده است و به صورت قاطع می توان اعلام کرد، در زلزله بامداد جمعه هیچ خسارتی در شهرستان زبرخان نداشتیم. گفتنی است پس از وقوع زمین لرزه برخی از شهروندان به داخل کوچه و خیابان آمدند و تا لحظاتی حضور داشتند و همین که از نبود پس‌لرزه مطمئن شدند به خانه‌های خود بازگشتند.

موفقی، نادینلویی / خراسان