زجرکش شدن حیوانات در اتاق های تشریح دانشگاهی

تیتر حادثه : با وجود آن که حدود دو سال است وزارت علوم هر گونه استفاده از حیوانات در فرآیند آموزش را در صورتی که روش های جایگزین آن وجود داشته باشد، ممنوع کرده، 25 خرداد امسال یک بار دیگر یک حیوان زنده قربانی کلاس های تشریح در دانشگاه های ایران شد؛ این بار در یکی از دانشکده های دامپزشکی جنوب کشور، استاد دانشگاه رگ پای سگی زنده را بعد از این که پس از دریافت چند دُز داروی بیهوشی کشته نشد، برید و منتظر ماند تا آن قدر خون از بدن سگ خارج شود که حیوان زبان بسته جان به جان آفرین تسلیم کند؛ اتفاقی که البته نمونه رایجی در دانشگاه های مختلف علوم پزشکی و دامپزشکی محسوب می شود.

کشتن یک سگ زنده برای استفاده در درس تشریح در یک دانشکده دامپزشکی در شرایطی رخ داده است که در بخشنامه صادرشده از وزارت علوم به تاریخ 9 دی 98 تصریح شده است که دانشگاه ها باید استفاده از حیوان برای آموزش را محدود و تنها به موارد خاصی منحصر کنند که «به هیچ وجه» امکان استفاده از روش های جایگزین وجود نداشته باشد. در این ماجرا نیز به گفته فعالان حقوق حیوانات، روش های جایگزین و بدون خشونت بسیاری به جای کشتن یک حیوان زنده جهت آموزش دانشجویان دامپزشکی وجود داشته است، اما ظاهرا دانشگاه مربوطه و استاد آن مانند بسیاری از دانشگاه های دیگر هیچ توجهی به این روش ها نداشته اند.

داروی بیهوشی سگ را نکشت، استاد رگ پایش را برید
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، 25 خرداد هنگام برگزاری کلاس تشریح در یکی از دانشکده های دامپزشکی جنوب کشور، استاد دانشگاه که می خواست از سگی زنده برای آموزش دانشجویان خود استفاده کند، بعد از این که پس از تزریق چند دُز آمپول کتامین (داروی بیهوشی) نتوانست سگ را بکشد، رگ پای او را برید و به همراه دانشجویانش مشغول تماشای دست و پا زدن این سگ شد و صبر کرد تا سگ در خون خود بغلتد و جانش را از دست بدهد تا سپس بدنش را برای دانشجویان خود تشریح کند.

آن طور که دانشجویان این کلاس در فضای مجازی تعریف کرده اند، ظاهرا این سگ ماده هیچ بیماری خاصی نداشته و استاد نیز پس از معاینه ضمن تایید سلامت سگ، تاکید کرده که این سگ فقط اندکی لاغر است؛ روایت هایی که از سوی این دانشجویان در فضای مجازی منتشر شده است نیز نشان می دهد که این سگ حداقل آن قدر از نظر قوای جسمانی توانمندی داشته است که تزریق چند دُز داروی بیهوشی نیز نتوانسته آن را از پا درآورد و استاد دانشگاه برای کشتن این سگ، رگ کشاله ران پای او را با تیغ بریده است.

بیانیه دانشگاه: چون سگ بیمار بود، او را کشتیم
البته اخیرا دانشگاه مذکور بیانیه ای صادر کرده است مبنی بر این که سگ کشته شده به یک نوع اسهال عفونی مبتلا بوده و اگر آنها حیوان را نمی کشتند، خودش بعد از چند هفته کشته می شد. اما صرف نظر از بررسی فلسفی این مساله که آیا اساسا انسان حق دارد که برای سرنوشت زندگی یک حیوان ولو این که خودش در شرف مرگ باشد، تصمیم بگیرد یا خیر، بعضی دانشجویان گفته اند که این حیوان ظاهری سالم داشته و هیچ مشکل خاصی نداشته است.

دانشجویان این دانشگاه جنوبی کشور همچنین در فضای مجازی این را هم گفته اند که سال گذشته ظاهرا یک راس الاغ در همین کلاس به همین شیوه کشته شده و آن حیوان نیز بعد از بریدن سرش تا چند ساعت دست و پا زده است. این دانشجویان همچنین تاکید داشته اند که تعدادی از آنها پیش از کشتن سگ از استاد درخواست کرده اند که بهتر است برای امور آموزشی از سگی مُرده استفاده کند و گویا استاد زیر بار این درخواست نرفته است.

نکته تاسف برانگیز آن که طبق صحبت های دانشجویان حاضر در کلاس، ظاهرا بیشتر دانشجویان مشکلی با کشتن این حیوان نداشته اند و به نظر می رسد فرهنگ بی توجهی به لزوم پرهیز از استفاده از حیوانات زنده در کلاس های تشریح سینه به سینه از اساتید به دانشجویان منتقل می شود. در این میان آن طور که بعضی دانشجویان مخالف کشتن سگ به فعالان حقوق حیوانات گفته اند، ظاهرا آنها به دلیل انتشار تصاویر این ماجرا و اخبار آن در فضای مجازی به اخراج تهدید شده اند.

دانشگاه ها مصوبه وزارت علوم را زیر پا می گذارند
این ماجرای وحشتناک در یکی از دانشکده های دامپزشکی جنوب کشور در شرایطی رخ داده است که سال 98 هر سه وزارتخانه علوم، آموزش و پرورش و بهداشت و درمان بخشنامه هایی را برای محدودسازی استفاده از حیوانات زنده در آزمایشگاه ها و کلاس ها صادر کرده اند. در این میان البته لحن بخشنامه وزارت آموزش و پرورش از سایر بخشنامه ها قاطع تر است و در آن هرگونه استفاده از موجود زنده در راستای آموزش ممنوع اعلام شده، اما در بخشنامه وزارت بهداشت، ضمن تاکید بر لزوم استفاده از روش های جایگزین استفاده از موجود زنده برای آموزش حیوانات، تشخیص این امر بر عهده اساتید قرار داده شده است.

در بخشنامه وزارت علوم نیز که متولی دانشکده های دامپزشکی است، تاکید شده که دانشگاه باید استفاده از حیوان برای آموزش را محدود و تنها به موارد خاصی منحصر کند که «به هیچ وجه» امکان استفاده از روش های جایگزین وجود نداشته است؛ در ماجرای اخیر نیز با وجود این که به گفته فعالان حقوق حیوانات استاد دانشگاه می توانست از حیوان مُرده یا نرم افزارهای جایگزین استفاده کند، اما ظاهرا نه استاد و نه مسئولان دانشگاه هیچ توجهی به این نکته نداشته و عملا بخشنامه وزارت علوم را زیر پا گذاشته اند.

این نکته ای است که دکتر رامک روشنایی، مدیر موسسه جایگزینی های آزمایش روی حیوانات در گفت و گو با رکنا روی آن تاکید کرد و گفت: مشکل اصلی که منجر به بروز این اتفاقات می شود، این است که بیشتر دانشگاه‌ها هیچ گونه پایبندی به بخشنامه وزارت علوم ندارند و خود وزارتخانه نیز در نظارت بر اجرای این مصوبه جدی نیست.

بخشنامه وزارت بهداشت از کشتن حیوانات جلوگیری نمی کند
با وجود این که در بخشنامه وزارت علوم تصریح شده است که اگر روش های جایگزین برای آموزش به جای استفاده از حیوانات زنده وجود داشته باشد، اساتید حق ندارند که حیوانات زنده را در کلاس تشریح بکشند، اما در بخشنامه وزارت بهداشت آمده که در موارد مقتضی بهتر است به جای حیوانات از نرم افزارهای شبیه ساز استفاده شود، ولی اگر استفاده از حیوانات در امر آموزش اجتناب ناپذیر بود، استفاده از شبیه سازها توصیه نمی شود.

در این بخشنامه که در تاریخ 26 فروردین 98 صادر شده، تصریح شده است که «تشخیص استفاده از حیوان یا نرم افزار شبیه ساز برعهده گروه آموزشی است.» از قضا همین بخش از بخشنامه وزارت بهداشت مورد انتقاد جدی فعالان حقوق حیوانات قرار دارد و آنها معتقدند که ممکن است اساتید برخی گروه های آموزشی اطلاعات کافی را نسبت به روش های جایگزین استفاده از حیوانات نداشته باشند یا حتی عمدا به جای استفاده از نرم افزارهای آموزشی، دست به تشریح حیوانات زنده بزنند. از این لحاظ می توان گفت بخشنامه وزارت بهداشت دست دانشگاه ها را برای کشتن باز گذاشته است و مصوبه ای قوی در خصوص جلوگیری از کشتن حیوانات محسوب نمی شود.

روشنایی ضمن اشاره به این نکته تاکید کرد: وقتی روش های رایگان یا ارزان قیمت جایگزین استفاده از حیوانات در کلاس های تشریح وجود دارد، از جمله این که موسسه ما به صورت رایگان نرم افزارها و فیلم های آموزشی مربوطه را در اختیار دانشگاه ها می گذارد، اساسا استفاده از حیوانات بخصوص حیوانات زنده در این کلاس ها هیچ توجیهی ندارد.

استفاده از حیوانات مرده؛ جایگزین مناسب زجرکشی حیوانات زنده
مدیر موسسه جایگزینی های آزمایش روی حیوانات در همین راستا تاکید کرد که از جمله روش های مهم جایگزین زجرکشی حیوانات زنده در کلاس های تشریح، استفاده از حیوانات مرده است؛ او درباره نحوه تامین حیوانات مرده برای دانشگاه ها توضیح داد: ما ده سال است که در بسیاری از کلینک های دامپزشکی سطح کشور فرهنگسازی کرده و از مردم خواسته ایم زمانی حیوانات خانگی شان فوت می کند، آنها را برای تشریح به دانشگاه ها تحویل دهند؛ ضمن این که هر روز حیوانات مختلفی در کشورمان بر اثر تصادف یا حوادث دیگر فوت می کنند که می توان از اجساد آنها برای درس تشریح استفاده کرد.

روشنایی اما تاکید کرد که بسیاری از دانشگاه ها بخصوص دانشکده های دامپزشکی از این موضوع استقبال نمی کنند و گویی تمایل دارند که هر طور شده از حیوانات زنده در درس تشریح استفاده کنند. این در حالی است که به گفته این فعال حقوق حیوانات، روش های علمی مختلفی برای فیکس کردن اجساد حیوانات مُرده وجود دارد که با استفاده از آن می توان بافت های حیوانات را تا ده سال به صورت سالم نگه داشت و بارها از آن در درس تشریح استفاده کرد.

ادعای دانشگاه درباره بیمار بودن سگ نادرست است
روشنایی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به ماجرای کشته شدن یک سگ در یکی از دانشگاه های جنوبی کشور گفت: به هیچ وجه نمی توان ادعای دانشگاه درباره ابتلای سگ کشته شده به اسهال عفونی را تایید کرد، زیرا اساسا وقتی یک دانشگاه از دل طبیعت یا بیابان های اطراف شهر حیوانی را برای تشریح می آورد، هیچ گاه آن را آزمایش نمی کند تا متوجه شود که به بیماری مبتلاست یا خیر.

وی در ادامه تاکید کرد: حتی اگر بر فرض محال حیوان بیمار بوده است، بازهم هیچ توجیهی برای کشتن آن وجود ندارد؛ زیرا مگر وقتی ما با انسانی بیمار مواجه می شویم، به خودمان اجازه می دهیم که جان او را بگیریم؟ درباره حیوانات نیز موضوع به همین شکل است؛ بخصوص که در اتفاق اخیر این سگ در یک دانشکده دامپزشکی کشته شده و ده ها استاد می توانستند به درمان او بپردازند.

دستگاه تشریح مجازی؛ راهکاری موثر برای جلوگیری از کشته شدن حیوانات
ماجرای کشته شدن یک سگ ماده در دانشکده دامپزشکی اولین اتفاق مشابه در زمینه کشته شدن حیوانات در دانشگاه های ایران نیست و اگر قرار باشد، بخشنامه های وزارت علوم و بهداشت به طور جدی اجرایی نشود، آخرین آن هم نخواهد بود؛ اتفاقی که البته کمابیش در کشورهای دیگر نیز رخ می دهد و دهه هاست که انواع سگ، گربه، موش، خرگوش، قورباغه، میمون و … در کلاس های تشریح دانشگاه های علوم پزشکی و دامپزشکی جهان کشته می شوند.

البته در کشورهای توسعه یافته عمدتا به جای استفاده از حیوان زنده، از نرم افزارهای آموزشی و میزهای تشریح الکترونیکی استفاده می شود؛ در ایران نیز پنج سالی است که یک شرکت خصوصی دستگاه مخصوصی ساخته است که قابلیت آن را دارد به جای حیوان زنده یا مرده در کلاس های تشریح مورد استفاده قرار گیرد.

سازنده دستگاه تشریح مجازی تولید ایران که «تشریح یار» نام دارد، تاکید می کند که این دستگاه می تواند نیاز به جسد انسان یا حیوان در کلاس های تشریح را بین 80 تا 90 درصد کاهش دهد؛ بخصوص که در بسیاری از موارد، تشریح انسان یا حیوان در دانشگاه ها برای آشنایی دانشجویان با آناتومی بدن انسان ها و حیوانات انجام می شود و تنها در 10 تا 20 درصد موارد که مربوط به آموزش جراحی است، نیاز است که دانشجویان به طور مستقیم با بافت بدن موجودات زنده کار کنند.

دکتر مهبد شهشهانی، سازنده دستگاه «تشریح یار» با بیان این که هم اکنون 60 دانشگاه علوم پزشکی از این دستگاه استفاده می کنند، عنوان کرد: دستگاه تشریح مجازی در حدود 15 کشور دنیا ساخته می شود و در ایران نیز ما تنها تولیدکننده این دستگاه هستیم، اما برخی شرکت ها هم به واردات این دستگاه می پردازند.

وی با اشاره به تفاوت محسوس قیمت نمونه داخلی و خارجی دستگاه تصریح مجازی گفت: در دستگاه ما مانند نمونه های مشابه خارجی آناتومی انسان و تمام حیواناتی که در کلاس های تشریح از آن استفاده می شود، مدل سازی شده است. قیمت دستگاه ما نیز حدود 700 میلیون تومان است، اما اگر یک دانشگاه بخواهد همین دستگاه را وارد کند، باید حدود 6 میلیارد تومان پرداخت کند.

هزینه دستگاه تشریح مجازی برای دانشگاه ها؛ فقط 300 میلیون تومان
نکته دیگری که شهشهانی در میان صحبت هایش به آن اشاره می کند، این است که در سال های اخیر دولت یارانه مناسبی را برای دانشگاه هایی که قصد دارند دستگاه تشریح یار تولید داخل را خریداری کنند، در نظر گرفته است و حدود 60 درصد هزینه خرید این دستگاه ها را متقبل می شود؛ به نحوی که اکنون اگر یک دانشگاه بخواهد دستگاه تشریح مجازی تولید ایران را تهیه کند، حداکثر باید 300 میلیون تومان هزینه کند.

البته به گفته سازنده دستگاه تشریح یار، در سال های اخیر بیشتر دانشگاه های علوم پزشکی از دستگاه تشریح مجازی تولید ایران استقبال کرده اند و هنوز هیچ کدام از دانشکده های دامپزشکی یا جانورشناسی این دستگاه را نخریده اند، چون تا کنون تمرکز اصلی تیم سازنده روی ارائه دستگاه تشریح یار به دانشگاه های علوم پزشکی بوده است تا در حد امکان کمتر از جسد انسان در کلاس های تشریح این دانشگاه ها استفاده شود.

شهشهانی اما این را هم گفت که اکنون فقط حدود یک ماه است که برخی دانشکده های حوزه دامپزشکی و جانورشناسی برای خرید دستگاه «تشریح یار» به تیم سازنده آن سفارش داده اند، اما هنوز هیچ دانشکده ای این دستگاه ها را تهیه نکرده است، اما امکان دارد که از سال تحصیلی بعدی 10 دانشکده این حوزه از این دستگاه استفاده کنند.

لزوم تغییر تفکر مجاز بودن زجرکشی حیوانات در کلاس های تشریح
این صحبت ها در مجموع نشان می دهد که علاوه بر استفاده از حیوانات مُرده و فیلم ها و نرم افزارهای آموزشی رایگان، یک روش مهم جایگزین استفاده از حیوانات زنده در کلاس های تشریح دانشکده های پزشکی و دامپزشکی، استفاده از دستگاه های مجازی تشریح است؛ دستگاه هایی که قیمت نمونه داخلی آن با توجه به یارانه ای که دولت برای خرید آن اختصاص می دهد، قطعا در برابر بودجه کلان بسیاری از دانشگاه ها رقم پایینی به حساب می آید.

اما به نظر می رسد با وجود صدور بخشنامه های وزارت بهداشت و علوم برای محدودسازی استفاده از حیوانات زنده در کلاس های تشریح، بسیاری از دانشگاه ها بخصوص در حوزه دامپزشکی تمایل چندانی به استفاده از روش های جایگزین زجرکشی حیوانات زنده در کلاس تشریح ندارند و تا زمانی هم که این تفکر رایج مبنی بر این که آوردن هر بلایی بر سر حیوانات به بهانه آموزش انسان ها مجاز است، در میان اساتید و مدیران این دانشگاه ها تغییر پیدا نکند، قطعا روند زجرکش کردن حیوانات زنده در دانشگاه های پزشکی و علوم پزشکی ادامه خواهد یافت.