تالاب‌های خوزستان در محاصره «خشکسالی و آتش»

محمدجواد اشرفی، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به آتش‌سوزی‌های اخیر در هورالعظیم اظهار کرد: «از اواخر اسفندماه ۱۴۰۳ تا حدود هشتم فروردین‌ماه ۱۴۰۴، بخش عراقی تالاب هورالعظیم بارها دچار حریق شد و نیزارهای این منطقه در آتش سوختند.» وی افزود که در حال حاضر به دلیل وجود رطوبت و سبزینگی نیزارها، احتمال وقوع آتش‌سوزی طبیعی در تالاب‌ها پایین است اما شواهد نشان می‌دهد که حریق‌های اخیر احتمالاً توسط عوامل انسانی ایجاد شده‌اند.

تالاب هورالعظیم یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های منطقه خاورمیانه در سال‌های اخیر به دلیل کاهش سطح آب ناشی از خشکسالی و مدیریت ناکافی منابع آبی با چالش‌های متعددی مواجه شده است. این تالاب که بخشی از آن در خاک عراق قرار دارد، نقش حیاتی در تأمین معیشت جوامع محلی به‌ویژه دامداران و کشاورزان، ایفا می‌کند اما آتش‌سوزی‌های مکرر و دود ناشی از آن، زندگی ساکنان شهرهای اطراف از جمله هویزه، دشت آزادگان و حتی اهواز را تحت تأثیر قرار داده است.

اشرفی در ادامه توضیح داد: «وزش باد در زمان آتش‌سوزی اخیر، دود و بوی نامطبوع را به سمت شهرهای خوزستان هدایت کرد اما از آنجا که حریق در خاک عراق رخ داده بود، امکان مداخله مستقیم برای اطفای آن وجود نداشت.» به گفته وی، مقامات ایرانی از طریق وزارت امور خارجه با دولت عراق مکاتباتی انجام داده‌اند تا این موضوع را پیگیری کنند، اما هنوز پاسخی رسمی دریافت نشده است.

نگرانی‌های محلی

در کنار تهدیدات زیست‌محیطی، آتش‌سوزی‌ها تأثیر مستقیمی بر زندگی مردمی دارد که به تالاب‌ها وابسته‌اند. حاج صادق ساری، دامدار ۵۵ ساله‌ای که بیش از سه دهه در نزدیکی تالاب هورالعظیم به پرورش گاومیش مشغول است، با نگرانی از آینده می‌گوید: «سال‌هاست که در کنار هور زندگی می‌کنم و دارای بیش از ۵۰ رأس گاومیش هستم. این تالاب منبع اصلی معیشت ما به شمار می‌آید اما هر سال با آغاز فصل گرما و وقوع آتش‌سوزی‌ها، نگرانی عمیقی در دل من ایجاد می‌شود. در سال گذشته، دود ناشی از آتش‌سوزی تنفس گاومیش‌هایم را به شدت دشوار کرد و ناچار شدم به مدت چند روز آن‌ها را جابه‌جا کنم. در صورتی که تالاب خشک شود یا دوباره دچار آتش‌سوزی گردد، علوفه‌ای برای دام‌هایم باقی نخواهد ماند. گاومیش‌ها به آب نیاز دارند اما خشکسالی و حریق در حال نابود کردن همه چیز هستند. ما از مسئولان درخواست داریم که اقداماتی انجام دهند تا تالاب زنده بماند. این مکان تنها محل کار ما نیست، بلکه خانه ما نیز محسوب می‌شود. اگر هور از بین برود، زندگی ما نیز به پایان خواهد ر

ابوعباس، ماهیگیر ۴۲ ساله تالاب شادگان هم با چشمانی نگران کنار قایقش ایستاده و می‌گوید: «من و خانواده‌ام سال‌هاست که از تالاب شادگان به عنوان منبع معیشت خود بهره‌برداری می‌کنیم. این تالاب منبع اصلی روزی ما محسوب می‌شود اما متأسفانه آتش‌سوزی‌ها به شدت به این منبع آسیب می‌زنند. در اثر آتش‌سوزی، نیزارها دچار سوختگی می‌شوند و این امر موجب افزایش دمای آب می‌شود که در نتیجه، ماهی‌ها یا می‌میرند و یا به مکان‌های دیگر فرار می‌کنند. در سال گذشته، پس از وقوع یک آتش‌سوزی، به مدت چند روز هیچ گونه صیدی نداشتیم. همچنین، دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها موجب آلودگی آب و نابودی ماهی‌ها می‌شود. اگر این وضعیت ادامه یابد، دیگر چیزی برای صید باقی نخواهد ماند. ما نه زمین کشاورزی داریم و نه شغل دیگری. در صورت نابودی تالاب، زندگی ما نیز به خطر خواهد افتاد. از دولت درخواست دارم که اجازه ندهد تالاب‌ها به این شکل از بین بروند. این آتش‌سوزی‌ها تنها به طبیعت آسیب نمی‌زنند، بلکه آینده ما را نیز تهدید می‌کنند».

سابقه آتش‌سوزی‌ها

آتش‌سوزی در تالاب‌های خوزستان پدیده جدیدی نیست. در سال‌های گذشته نیز این منطقه بارها شاهد حریق‌های گسترده بوده است که اغلب به خشکسالی، کاهش سطح آب و سهل‌انگاری انسانی نسبت داده شده‌اند. به گفته اشرفی، با شروع فصل گرما و خشک شدن تدریجی نیزارها، خطر وقوع آتش‌سوزی به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. وی هشدار داد: «اگر اقدامات پیشگیرانه انجام نشود، ممکن است در روزها و ماه‌های آینده شاهد حریق‌های گسترده‌تری باشی

علاوه بر هورالعظیم، تالاب میانگران در منطقه ایذه نیز اخیراً دچار آتش‌سوزی شد. اشرفی در این باره گفت: «این آتش‌سوزی در محیطی رخ داد که هنوز آب داشت اما احتمالاً عوامل انسانی در آن دخیل بودند.» به گفته وی، به دلیل صعب‌العبور بودن منطقه، امکان دسترسی سریع برای اطفای حریق وجود نداشت و آتش پس از یک روز و نیم با تلاش نیروهای محیط زیست مهار شد. در این حادثه حدود ۱۶ هکتار از نیزارهای تالاب میانگران از بین رفت.

چالش‌های پیش‌رو

کارشناسان محیط زیست معتقدند که تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و مدیریت ناپایدار منابع آبی از عوامل اصلی تشدید وضعیت تالاب‌ها در خوزستان هستند. تالاب هورالعظیم که زمانی یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های منطقه بود، در دهه‌های اخیر به دلیل سدسازی‌های متعدد در بالادست و کاهش ورودی آب از رودخانه‌های کرخه و دجله با افت شدید سطح آب مواجه شده است. این شرایط، نیزارها را به سوختی آماده برای آتش‌سوزی تبدیل کرده است.